O KOMÓRKACH MACIERZYSTYCH

Komórki macierzyste są pierwotnymi komórkami organizmu człowieka. Ich cechą charakterystyczną jest zdolność do nieograniczonej liczby podziałów i samoodnowy. W konsekwencji mogą dać początek wszystkim, a nie tylko wybranym komórkom organizmu. Bez komórek macierzystych człowiek nie mógłby istnieć. Pobiera się je ze szpiku, krwi obwodowej lub krwi pępowinowej. Te ostatnie można uzyskać wyłącznie przy porodzie. Obecnie są to jedyne źródła komórek macierzystych, które standardowo wykorzystuje się w medycynie.

Jak wygląda pobranie komórek macierzystych?

Podczas porodu można zabezpieczyć jednocześnie 2 rodzaje komórek, które znajdują szerokie zastosowanie w medycynie, czyli:

• krwiotwórcze komórki macierzyste – pozyskiwane z krwi pępowinowej oraz krwi łożyskowej (dodatkowej porcji krwi pępowinowej wypłukanej z łożyska po porodzie).
• mezenchymalne komórki macierzyste – pobierane bezpośrednio ze sznura pępowinowego z galarety Whartona (białej galaretowatej tkanki otulającej naczynia pępowinowe).

Krwiotwórcze komórki macierzyste (multipotencjalne) przekształcają się w komórki w obrębie danego listka zarodkowego,  tworzą układ krwiotwórczy i odpornościowy, dlatego są wykorzystywane do jego odbudowy. Można je pozyskać z 3 poniższych źródeł:

• krwi pępowinowej – najbogatsze źródło krwiotwórczych komórek macierzystych, jednak można je pozyskać bezinwazyjnie tylko podczas narodzin dziecka po jego odpępnieniu,
• szpiku kostnego – pozyskiwanego do transplantacji poprzez nakłuwanie talerzy biodrowych. Według danych DKMS mimo licznych dawców szpiku średnio 30% pacjentów w Polsce nie znajduje zgodnego dawcy,
• mobilizowanej krwi obwodowej – dawcy podaje się czynniki wzrostu linii komórkowych w celu farmakologicznego zwiększenia liczby komórek krwiotwórczych, które następnie są izolowane z krwi za pomocą separatora. To procedura czasochłonna i wieloetapowa.

Wyizolowane krwiotwórcze komórki są wykorzystywane do leczenia 80 ciężkich chorób (hematoonkologicznych) w ramach standardowej terapii refundowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Przed podaniem sprawdzana jest zgodność tkankowa pomiędzy dawcą i biorcą, dzięki czemu lekarze starają się unikać komplikacji związanych z odrzuceniem przeszczepów np. komórek.

Mogą być przechowywane w oparach ciekłego azotu przez lata. W przypadku krwi pępowinowej przebadano komórki przechowywane przez 24 lata i zachowały swoje zdolności regeneracyjne – na tej podstawie przyjmuje się, że mogą być przechowywane równie dobrze przez 100 lat w temperaturze ok. -196 stopni Celsjusza.

Mezenchymalne komórki macierzyste ze względu na swoje zdolności regeneracyjne i elastyczność znajdują szerokie zastosowanie w medycynie regeneracyjnej. Róznicują się w inne typy komórek np. np. nerwowe, kostne, chrzęstne.

Znajdują się m.in. w tkance tłuszczowej oraz w sznurze pępowinowym. Jak każde komórki macierzyste starzeją się wraz z nami, zatem wraz z wiekiem ich unikalne zdolności również słabną.
Komórki mezenchymalne ze sznura pępowinowego pozyskuje się podczas porodu z Galarety Whartona. Położna dezynfekuje sznur pępowinowy i odcina ok 10-15 centymetrów i umieszcza w specjalnym pojemniku. Dopiero w laboratorium izoluje się mezenchymalne komórki macierzyste, które w przyszłości mogą zostać przekształcone w terapię genową jako produkt ATMP  (Advanced Therapy Medicinal Products). Przykładem zastosowania komórek ze sznura pępowinowego jest badanie prowadzone w Polsce w leczeniu stwardnienia zanikowego bocznego.

Ciekawostka: Zgodnie z obowiązującym prawem z komórek mezenchymalnych ze sznura pępowinowego przechowywanych w bankach rodzinnych (prywatnych) mogą również skorzystać dziadkowie dziecka.

Ważne – wszystkie terapie z wykorzystaniem mezenchymalnych komórek macierzystych ze sznura pępowinowego traktowane są jako terapie eksperymentalne. Każdy pacjent, który chce skorzystać z terapii eksperymentalnej opartej o te komórki musi otrzymać indywidualną zgodę komisji bioetycznej na terapię. Dopiero na jej podstawie laboratorium może rozpocząć przygotowywanie dla pacjenta porcji leku ATMP. Decyzję o rozpoczęciu terapii komórkami ze sznura pępowinowego podejmuje lekarz prowadzący.