Komórki macierzyste

Komórki macierzyste pozyskuje się z pępowiny, sznura pępowinowego lub łożyska. W transplantacji zaczęto ją wykorzystywać w 1988 roku. Pierwszy przeszczep odbył się w Paryżu. Chłopcu choremu na wrodzoną niedokrwistość Fanconiego przeszczepiono komórki macierzyste pobrane od siostry. Przeszczep wykonali Hal Broxmeyer i Joanna Kurtzberg, w klinice prof. E Gluckman. W Polsce tego rodzaju zabieg odbył się dopiero w 1994 roku.

W ostatnich latach poczyniono znaczne postępy, jeśli chodzi o badania nad potencjałem komórek macierzystych. Zaczęto wykorzystywać je nie tylko w przeszczepieniach autologicznych i allogenicznych, ale też w medycynie regeneracyjnej. Do 2012 roku zmagazynowano również blisko 1 000 000 porcji krwi pępowinowej.

Krew pępowinowa jest bogatym źródłem komórek macierzystych, a jej pobranie jest bezbolesne i bezpieczne zarówno dla mamy, jak i dziecka. Zabieg wykonuje się podczas porodu, po odpępnieniu. Co ważne, krew pępowinową można pobrać również w fazie tzw. późnego odpępnienia, kiedy całkowicie ustaje tętnienie pępowiny. Fakt ten nie przekreśla w żaden sposób możliwości bankowania, ponieważ ważna jest nie objętość pobranej krwi pępowinowej, lecz liczba zawartych w niej komórek macierzystych.

Pobranie komórek macierzystych z krwi pępowinowej i sznura pępowinowego

Pobranie krwi pępowinowej i pozyskanie komórek macierzystych bezpośrednio z pozostałej po porodzie krwi pępowinowej umożliwia odbudowę układu krwiotwórczego oraz immunologicznego. Jeśli zgodność antygenów w pobranym materiale wynosi 4/6 w układzie HLA, taka krew pomoże nie tylko samemu dziecku, lecz także jego rodzeństwu i rodzicom. Więcej możliwości daje zabezpieczenie sznura pępowinowego.

Wbrew powszechnej opinii decyzja rodziców o zabezpieczeniu krwi pępowinowej nie wpływa na przebieg porodu. Zgodnie z obowiązującym Standardem Organizacyjnym Opieki Okołoporodowej dziecko jest odpępniane co najmniej po upływie 60 sekund od porodu, po ustaniu tętnienia pępowiny. Dopiero wtedy, gdy dziecko jest bezpieczne w ramionach mamy, wykwalifikowana i przeszkolona położna przystępuje do zabezpieczenia krwi pępowinowej. Wkłuwa się w część pępowiny połączonej z łożyskiem i pobiera to co w niej pozostało do specjalnego worka kolekcyjnego. Położna może również masować łożysko, by uzyskać więcej krwi pępowinowej. Po pobraniu do krwi pępowinowej, dodaje z dodatkowej saszetki worka kolekcyjnego płyn zapobiegający krzepnięciu krwi. Po pobraniu krwi pępowinowej, które trwa kilka minut nakłada się na worek kolekcyjny specjalne zaciski, które uniemożliwiają wypłynięcie materiału podczas transportu. Worek umieszcza się z powrotem w zestawie pobraniowym. Następnie specjalistycznym transportem krew pępowinowa jest przewożona do laboratorium, gdzie sprawdza się:

• ilość pobranego materiału biologicznego po odjęciu płynu ochronnego,
• izoluje się krwiotwórcze komórki macierzyste,
• przeprowadza badania materiału pod kątem wirusów, bakterii i grzybów,
• sprawdza się żywotność komórek macierzystych,
• przygotowuje komórki do mrożenia.

Przygotowany materiał biologiczny jest stopniowo mrożony. W przypadku krwi pępowinowej przebadano komórki przechowywane przez 27 lat i zachowały swoje zdolności regeneracyjne – na tej podstawie przyjmuje się, że w takich warunkach mogą być przechowywane bezterminowo.

Pobranie krwi pępowinowej jest bezbolesne i bezpieczne dla mamy i dziecka. Co ważne, krew pępowinową można pobrać zarówno przy porodach siłami natury, jak i podczas cesarskiego cięcia. 

Zalety krwi pępowinowej

Pozyskanie komórek macierzystych z krwi pępowinowej ma wiele zalet. Komórki macierzyste z krwi pępowinowej, w porównaniu do tych, które pobrano z innych źródeł, cechuje ponadto większa zdolność do regeneracji. Poza tym, po ich przeszczepieniu jest mniejsze ryzyko wystąpienia niepożądanych reakcji organizmu, co określa się jako „naiwność” immunologiczną. Istotny jest też fakt, że w przypadku wybrania komórek macierzystych z krwi pępowinowej potrzeba zgodności 4 z 6 antygenów, a nie 9 z 10, jak ma to miejsce przy ich pobraniu ze szpiku lub krwi obwodowej. Mają one zatem znaczną przewagę nad komórkami pozyskanymi z innych źródeł.

Nie zawsze jednak wiadomo, ile komórek krwi pępowinowej uda się pobrać z łożyska i sznura pępowinowego. To jest jeden z minusów całego zabiegu. Jedna porcja materiału nadaje się dla biorcy o wadze nie większej niż 50 kg, więc dla osoby cięższej może być ona niewystarczająca. Na szczęście ograniczenie można pokonać, wykorzystując więcej niż 1 porcję krwi pępowinowej do przeszczepu lub dokonując go za pomocą komórek pozyskanych z różnych źródeł. Jest to tzw. przeszczep mieszany. Pierwszy taki zabieg przeprowadzono w 2007 roku. Trwają również badania nad namnażaniem komórek macierzystych. Udało się już nawet przeprowadzić pierwsze skuteczne zabiegi z namnożonego materiału.

Zalety krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi pępowinowej:

• obecnie są wykorzystywane do leczenia w 80 ciężkich chorobach i cały czas trwają badania w kolejnych jednostkach chorobowych,
• ze względu na swoją niedojrzałość immunologiczną, łatwiej dopasować krew pępowinową do biorcy niż szpik kostny. Aby przeszczepić krew pępowinową wystarczy 4/6 zgodnych antygenów HLA, natomiast w szpiku kostnym minimum 9/10 antygenów,
• krew pępowinowa to najbogatsze źródło krwiotwórczych komórek macierzystych, które można pozyskać bezpiecznie i bezinwazyjnie,
• naukowcy szacują, że w 1:100 osób w ciągu swojego życia skorzysta z leczenia komórkami macierzystymi (ze wszystkich źródeł). Uwzględniając stały rozwój medycyny krew pępowinowa w przyszłości może być dodatkową możliwością leczenia dla całej rodziny,
• ostatnie badania w zakresie neurologii dziecięcej skupiają się nad zastosowaniem własnej krwi pępowinowej w mózgowym porażeniu dziecięcym oraz w spektrum autyzmu. We współpracy z badaczami z USA z Duke University w Lublinie uruchomiono w 2019 r. „Program Podań Krwi Pępowinowej Dla Rozwoju Mózgu”,
• Opracowano technologię namnażania komórek macierzystych z krwi pępowinowej, zatem niebawem będzie ogólnodostępna. Obecnie w przypadku starszych pacjentów łączyło się np. 2 porcje krwi pępowinowej czego przykładem jest terapia Steve’a.

Ograniczenia krwi pępowinowej:

• poród jest nieprzewidywalnym i niekoniecznie sterylnym zabiegiem, zatem mimo zachowania zasad aseptyki pobranie może się nie zakwalifikować do przechowywania z powodu np. zanieczyszczenia materiału biologicznego. Niektóre bakterie nie przetrwają w temperaturze mrożenia, zatem poczekaj na szczegółowe wyniki badań zanim zaczniesz się martwić.
• żaden specjalista nie jest w stanie przewidzieć ile będzie krwi pępowinowej i jak w 100% będzie przebiegał poród, ponieważ ma na to wpływ wiele czynników. Zawsze istnieje ryzyko, że krew zostanie zdyskwalifikowana z powodu zbyt małej ilości pozyskanego materiału lub małej żywotności krwiotwórczych komórek macierzystych poniżej standardów.
• są przeciwwskazania medyczne do pobrania krwi pępowinowej, zatem nie przy każdym porodzie można ją zabezpieczyć. W szczegółowym kwestionariuszu medycznym rodzice znajdą liczne pytania dotyczące ich stanu zdrowia oraz podróży, które mogą wpłynąć na pobranie.
• pobranie i bankowanie krwi pępowinowej nie jest refundowane przez NFZ. Jeśli szpital, gdzie rodzice planują poród nie współpracuje z bankiem publicznym mogą zabezpieczyć komórki na własny koszt w banku rodzinnym.
• Krew pępowinowa nie jest złotym lekiem na każde zło. W niektórych chorobach lepiej sprawdzają się własne komórki macierzyste, w innych lepiej te od innego dawcy. Zawsze lekarze kierują się dobrem pacjenta i wybierają dla niego najlepsze rozwiązania.

Ciekawostki o krwi pępowinowej:

• Do 2012 roku zmagazynowano blisko 1 000 000 porcji krwi pępowinowej.
• Na świecie wykonano już ponad 87 000 przeszczepień krwi pępowinowej – a ta liczba stale rośnie.
• Szacuje się również, że obecnie ok. 7 mln dzieci ma zabezpieczoną krew pępowinową w prywatnych bankach komórek macierzystych.
• Na świecie stale ponad 100 zespołów naukowych prowadzi kolejne badania w zakresie wykorzystania krwi pępowinowej w nowych jednostkach chorobowych. Przykładem jest np. neurologia dziecięca i wykorzystanie własnych komórek pobranych podczas porodu w spektrum autyzmu oraz mózgowym porażeniu dziecięcym. Badania są kontynuowane.
• W Polsce w 2019 r. uruchomiono program wykorzystania własnej krwi pępowinowej w mózgowym porażeniu dziecięcym i spektrum autyzmu – obejrzyj nagranie konferencji prasowej ze startem programu.
• W 2006 r. krew pępowinowa została zrównana ze szpikiem kostnym oraz mobilizowaną krwią obwodową jako źródło krwiotwórczych komórek macierzystych. Leczenie pacjentów krwią pępowinową w przypadku 80 ciężkich chorób w ramach standardowej terapii jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
• W 2023 r. ponownie uruchomiono program wykorzystania własnej krwi pępowinowej w mózgowym porażeniu dziecięcym.