Komórki macierzyste – jak je wykorzystać?

Komórki macierzyste są przełomem nowoczesnej medycyny, choć ich potencjał jest nadal badany. Pobiera się je z kilku źródeł: ze szpiku, z krwi obwodowej lub z krwi pępowinowej. Są naturalną rezerwą dla ludzkiego organizmu. W jakim celu się je pobiera?

Coraz częściej słyszymy o potencjale medycznym komórek macierzystych. Mają niezwykłe zdolności do nieograniczonego podziału, a więc mogą zastępować chore lub zużyte komórki w ludzkim ciele. Na chwilę obecną pobiera się je z 4 źródeł: krwi obwodowej, krwi pępowinowej, szpiku i tłuszczu. Jaki mają potencjał? Jak je można wykorzystać?

Czym są komórki macierzyste?

Komórki macierzyste, inaczej zwane pierwotnymi, to początkowa składowa każdego ludzkiego organizmu. Występują w ciele człowieka, w roślinach oraz u zwierząt. Stanowią one swego rodzaju rezerwę organizmu. To znaczy, że jeśli którekolwiek komórki zostają uszkodzone (komórki mięśniowe, krwi szpiku itp.), komórki macierzyste potrafią je uzupełniać. Dzieje się tak dlatego, że komórki macierzyste mają zdolność do nieograniczonego dzielenia się i samoodnawiania, czyli tworzenia kopii samych siebie oraz tworzenia innych, wyspecjalizowanych komórek.

Komórki macierzyste dzieli się na:

• totipotencjalne i pluripotencjalne, które mają największe zdolności i znajdują się w początkowej fazie rozwoju dziecka,
• multipotencjalne, które tworzą inne komórki, ale tylko o wybranych cechach; znajdują się w szpiku kostnym,
• unipotencjalne, które mogą przekształcić się tylko w jeden rodzaj komórek, np. komórki skóry.

Komórki macierzyste o największym potencjale pozyskuje się z krwi pępowinowej dziecka pobranej zaraz po jego urodzeniu.

Jak pozyskiwać komórki macierzyste?

Istnieje kilka źródeł pozyskiwania komórek macierzystych. Jednym z nich jest szpik kostny. Niestety pobieranie komórek macierzystych ze szpiku kostnego jest zabiegiem inwazyjnym i nie zawsze stan zdrowia dawcy pozwala na ich pozyskanie. Kiedy jednak się już uda, to właśnie one pomagają produkować chorym osobom zdrową krew.

Kolejnym źródłem jest tkanka tłuszczowa. Sam zabieg jest zabiegiem chirurgicznym i na chwilę obecną, komórki macierzyste z tłuszczu wykorzystuje się głównie w medycynie estetycznej. Służą modelowaniu i odmładzaniu ciała. Niemniej jednak pierwsze testy laboratoryjne wykazały, że mogą być w przyszłości pomocne w terapii mózgowego porażenia dziecięcego.

Trzecim źródłem jest krew obwodowa. Sama procedura przypomina oddawanie krwi w stacjach krwiodawstwa. Najpierw krew jest pobierana, a następnie trafia do specjalnej maszyny, gdzie komórki macierzyste są odseparowane. Niestety, zabieg jest dosyć długi.

Ostatnim znanym źródłem jest krew pępowinowa. Obecnie uważa się, że krew pępowinowa ma najwięcej komórek macierzystych o najlepszych zdolnościach. Zabieg jest całkowicie bezinwazyjny i bezpieczny – krew pobierana jest dopiero po narodzinach dziecka i odcięciu pępowiny. Jest to najbardziej racjonalne źródło pozyskiwania drogocennych komórek macierzystych.

Komórki macierzyste – w jakim celu są pobierane?

Komórki macierzyste są bardzo elastyczne i mogą zastąpić każdy inny rodzaj komórki w ludzkim organizmie, która została zniszczona lub uszkodzona. Współczesna medycyna wykorzystuje je do terapii związanych z nowotworami i chorobami krwi.

W terapiach regeneracyjnych wykorzystuje się głównie te, które zostały pozyskane z tłuszczu. W medycynie estetycznej wykorzystuje się je w przypadku: łysienia, blizn, odmładzania skóry, w likwidacji przebarwień. Wadą tej metody jest to, że jest inwazyjna – materiał uzyskuje się w trakcie zabiegu chirurgicznego.

Komórki macierzyste pozyskiwane ze szpiku wykorzystywane są do leczenia schorzeń hematologicznych. Co to znaczy? Pobierane są do celów terapeutycznych w przypadku osób chorych na nowotwory szpiku, takie jak białaczka lub chłoniak. Wykorzystywane są także w trakcie leczenia zaburzeń odporności lub niewydolności szpiku. Metoda pobrania komórek macierzystych ze szpiku jest niestety inwazyjna, choć odbywającą się w znieczuleniu. Polega na wbiciu igły w tarcze biodrowe pacjenta.

Najlepszym źródłem komórek macierzystych jest krew pępowinowa. Pobiera się ją po urodzeniu i odpępnieniu dziecka, po czym materiał trafia do laboratorium. Potencjalnie, komórki macierzyste pobrane z krwi pępowinowej mogą być zabezpieczeniem zarówno dziecka, jak i jego bliskich przed poważnymi chorobami. Terapie udowodniły, że są skuteczne w przypadku: dziecięcego porażenia mózgowego i spektrum autyzmu, ponad 80 rodzajów chorób, w tym przewlekłej anemii. Najnowsze badania wskazują, że mogą być również w przyszłości cenne w leczeniu choroby Alzheimera [1].

[1] A. Słońska, J. Cymerys, Zastosowanie trójwymiarowych hodowli komórek nerwowych w badaniach mechanizmów przebiegu chorób neurodegeneracyjnych, w: Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 510-519 e-ISSN 1732-2693, dostęp: sierpień 2021.